دیابت و پوکی استخوان

مقدمه

 
پوکی استخوان یا استئوپروزدر واقع بیماری است که در آن توده استخوان کم و بافت آن ضعیف و متعاقب آن بسیار شکننده می گردد.این بیماری شایعترین بیماری متابولیک استخوان است . پوکی استخوان در زنان یائسه شیوع بالایی داشته و 30 درصد آنان دچار شکستگی های ناشی از این مشکل می شوند.پوکی استخوان یک بیماری بدون درد است تا زمانی که شکستگی رخ دهد. این بیماری معمولا پس از شکستگی استخوان به ویژه در نواحی گردن استخوان ران و مهره های کمری تشخیص داده میشود. بنابراین عدم وجود درد به معنی عدم پوکی استخوان نیست.پوکی استخوان شدید حتی بدون درد با شکستگی ممکن است وجود داشته باشد.شکستگی در چنین شرایطی میتواند حتی خودبخود و یا با موارد ضربه ای خفیف مانند زمین خوردن ساده اتفاق افتد. علاوه بر کهولت سن و یائسگی ، عوامل دیگری نیز میتوانند به عنوان عامل خطر برای ایجاد پوکی استخوان عمل کنند که برخی بیماری های زمینه ای و داروها از آن جمله اند.از جمله این بیماریها که باعث پوکی استخوان ثانویه میگردند میتوان از دیابت (نوع 1و 2)، پرکاری تیرویید، پرکاری پاراتیروئید، حاملگی، استعمال دخانیات و مشروبات الکی، سوء تغذیه ، بیماری مزمن کبدی و کلیوی، کمبود ویتامین D،ایدز، هموفیلی و روماتیسم مفصلی و ... نام برد. دیابت بیماری شایعی است که ارتباط واضحی بین نوع 1 آن وپوکی استخوان یافت شده است.

دیابت نوعی بیماری متابولیک است که در آن هورمون انسولین از پانکراس تولید نمی شود ، بدلیل پاسخ سیستم ایمنی بدن علیه سلول هایی که انسولین تولید میکند (دیابت نوع 1) و یا مواردیکه  بدن نسبت به آن مقاومت نشان می دهد و بدن قادر نیست از آن به نحو مناسب استفاده کندیا کمبود نسبی انسولین به وجود میآید (دیابت نوع 2). به همین دلیل سطح قند خون بالا میرود.سطح بالای قند خون در دراز مدت به اندامهای متفاوتی از بدن آسیب  زده و منجر به ناتوانی های متعدد در بدن میگردد. با توجه به افزایش شیوع دیابت در جوامع مختلف هم اکنون مدیریت این بیماری و عوارض ناشی از آن در اولویت میباشد ، یکی از این عوارض پوکی استخوان میباشد.

ارتباط دیابت وپوکی استخوان

اکثر تحقیقات نشان می دهد سلامتی استخوان در صورت بروز دیابت در معرض خطر قرار می گیرد. پاسخ کلیدی این ارتباط ، اثر متقابل بین استخوان و انسولین است. در مبتلایان به دیابت نوع 1 ، احتمال پوکی استخوان بیشتر است. به نظر این کاهش تراکم استخوان به علت کمبود سطح انسولین این بیماران میباشد. انسولین موجب افزایش تراکم استخوان میشود. انسولین میتواند با تاثیر بر روی سلولهای استخوانی میزان جذب آمینو اسیدها و ساخت کلاژن را افزایش دهد.
تحقیقات نشان میدهد که دیابت نوع2  مستقیما روی سوخت و ساز استخوان و تراکم آن موثر است ، از طرفی به علت کمبود فعالیت های بدنی و ورزشی دچار این کاهش تراکم استخوانی و پوکی میگردند. البته بعضی از داروهای کاهنده قند خون نیز منجر به پوکی استخوان میشوند. البته از سوی دیگر بروز عوارض دیابت با افزایش احتمال افتادن نیز منجر به افزایش خطر بروز شکستگی استخوان میشود.
به علت کاهش تراکم استخوانی این بیماران ، احتمال شکستگی های استخوانی در این بیماران بیشتر است و در عین حال در صورت شکستگی، ترمیم بافت استخوانی اغلب با تاخیر زیاد صورت میگیرد. در شکستگی های استخوانی هزینه های بسیاری برای نگهداری و از کارافتادگی ناشی از آن به ساختار بهداشتی تحمیل میگردد. همچنین میزان مرگ و میر ناشی از شکستگی تا 20 درصد نیز گزارش شده است . 

عوامل خطرافزایش دهنده احتمال شکستگی متعاقب پوکی استخوان

 
کشور محل زندگی، نژاد، سن 40-90 ساگی، جنس، وزن، سابقه خانوادگی ،سابقه شکستی های قبلی،استعمال دخانیات،رماتیسم مفصلی،مصرف داروهای گلوکوکورتیکوئید، مصرف الکل و استئوپروز ثانویه به دنبال دیابت نوع 1، سوتغذیه، بیماری مزمن کبد ، هیپرپاراتیرویید و ....
عوامل خطرافزایش دهنده احتمال شکستگی در دیابت
عدم کنترل مناسب قند خون ، کاهش بینایی و شنوایی ، ضعف حفظ تعادل، با توجه به زخم پاها و آسیبهای عصبی و سکته های گذشته، کاهش قند خون و کم تحرکی، مصرف برخی از داروها (داروهای آرامش بخش، داروهای کنترل فشار خون)، عوامل محیطی، فراموشی .

غربالگری

 
در بیماران دیابت نوع 2 نیز مانند سایر افراد از جمله : تمامی زنان بیشتر از65 سال، زنان بعد از یائسگی با دارا بودن ریسک فاکتورهای پوکی استخوان از جمله( وزن کم، استفاده طولانی مدت از گلوکوکورتیکوئید، استفاده از سیگار و مشروبات الکی، یائسگی زودرس و سابقه فامیلی شکستگی های به دنبال پوکی استخوان )،استئوپروز ثانویه به دنبال دیابت نوع 1، سوتغذیه، بیماری مزمن کبد ، پرکاری پاراتیرویید و .... ، توصیه به انجام آزمایش سنجش تراکم استخوان میشود. 

در حال حاضر پایه و اساس پیشگیری از پوکی استخوان بیماران دیابتی شامل همان توصیه هایی است که برای درمان خود دیابت بکار میرود یعنی تغییر سبک زندگی ، شامل تغذیه سالم و فعالیت مناسب فیزیکی.

رژیم غذایی سالم با کلسیم و ویتامین D زیاد

کلسیم در مواد غذایی زیادی به خصوص محولات لبنی یافت میشود.مصرف حدود 1000 میلی گرم در روز برای اکثریت افراد توصیه میشود. ویتامین D نیز هنگامی که پوست در معرض نور خورشید قرار گرفته باشد تولید میشود، اگرچه بسیاری از مردم قادر به تولید ویتامین D به طور طبیعی با واسطه نور خورشید هستند، ولی در موارد زیادی بدلیل اینکه کمتر در معرض نور خورشید قرار میگیرند، دچار کمبود ویتامین D میشوند. به همین دلیل برای آنها ویتامین D به صورت مکمل، مخصوصا، در افراد چاق که در خطر ابتلا به کمبود ویتامین D هستند لازم است. بعلاوه رژیم غذایی بهتر است غنی از چربی های غیر اشباع و اسیدهای چرب امگا 3 باشد. مصرف آجیل خصوصا بادام، فندق ، پسته و تخمه به میزان متعادل مفید است. البته مصرف نمک را بایستی محدود کرد.

تمرینات منظم جهت تقویت استخوان

 
به طور منظم تمرینات تحمل وزن و تقویت عضلات، از پوکی استخوان جلوگیری میکند و با بهبود تعادل و انعطاف پذیری بهتر، ریسک افتادن و شکستگی استخوان کاهش می یابد. به همین دلیل ورزش برای افرادی که دیابت دارند بسیار مهم و لازم است از طرف دیگر ورزش به کاهش سطح قند خون کمک میکند. پیاده روی حداقل 150 دقیقه در هفته، علاوه بر بهبود کنترل قند خون، با توجه به کاهش وزن و کاهش اثر سوء بر روی استخوان ها، سبب بهبود تراکم استخوان میگردد.

زندگی سالم

ترک سیگار و الکل همراه با حفظ وزن در محدوده نرمال نه تنها به درمان بیماری دیابت کمک میکند بلکه به سلامت استخوان هم کمک میکند.

درمان دارویی

 
از آنجا که پوکی استخوان یکی از عوارض مهم دوران یائسگی است، درمان های دارویی خوراکی و تزریقی تایید شده برای پیشگیری و درمان پوکی استخوان در زنان یائسه و مردان مسن وجود دارند. که در صورت ضرورت توسط پزشک شما تجویز میگردد. از این گروه داروها ، در حال حاضر در بیماران دیابتی نیز توصیه میشوند. کلسیم و ویتامین D، برای سلامتی استخوان و جلوگیری از پوکی استخوان بسیار مهم  هستند. مصرف مقدار کافی کلسیم را از طریق رژیم غذایی میتوان تامین کرد ، در غیر اینصورت از طریق مکمل بایستی تجویز گردد. مکمل های ویتامینD برای افراد بالای 60 سال برای حفاظت از شکستگی نیاز است. 
به حداقل رساندن خطر افتادن
برای این منظور هرگونه عامل برهم خوردن تعادل فرد باید پیشگیری شود. از جمله اصلاح کاهش دید توسط متخصص چشم پزشکی، خودداری از کاهش بیش از حد فشارخون ، چرا که میتواند سبب سرگیجه و عدم تعادل گردد. همچنین درمان به موقع اختلال حسی در پاها. 
توصیه های مهم برای جلوگیری از افتادن شامل: 1.پوشیدن کفش مناسب (پیشگیری از نوروپاتی و زخم های پای دیابتی)، 2.نصب دستگیره و نرده در حمام، راه پله و پاکسازی مسیررفت و آمد سالمندان دیابتی از مخاطرات ایجاد کننده خطر سقوط (مانند فرش هایی که در مسیر رفت و آمد ثابت نشده اند) و نصب چرا غهای پر نور در محل زندگی و رفت و آمد این افراد، 3.استفاده از محافظ لگن جهت جلوگیری ازآسیب هنگام افتادن

نتیجه گیری

 
با توجه به افزایش شیوع دیابت در جوامع بشری و همراهی عارضه پوکی استخوان در این بیماران، توصیه میشود علاوه برکنترل مناسب قند خون ، تغییر سبک زندگی ، تغذیه سالم ، فعالیت مناسب فیزیکی، ترک سیگار و الکل ، این بیماران بایستی جهت پیشگیری از پوکی استخوان با پزشک متخصص مشاوره نمایند.

گردآوری مطالب:
دکتر لیلی نجفی دکترای تخصصی پژوهش در دیابت
دکتر روشنک عباسی فوق تخصص غدد درون ریز و متابولیسم
پژوهشکده غدد درون ریز و متابولیسم
دانشگاه علوم پزشکی ایران